ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის პაატა გუგუშვილის სახელობის ეკონომიკის ინსტიტუტის რეცენზირებადი, ბეჭდურ-ელექტრონული, საერთაშორისო სამეცნიერო-ანალიტიკური ჟურნალი
კოვიდ 19 ის გავლენა საერთაშორისო ბიზნესზე
10.36172/EKONOMISTI.2021.XVIII.01.Nino.Jerenashvili
ანოტაცია. კაცობრიობის მთელი ისტორია დაკავშირებულია ბიზნესთან. ადამიანის ნებისმიერი სახეობის საქმიანობა, დაწყებული პლაზმური რეაქციის კვლევიდან, დამთავრებული რენესანსის ეპოქის ფერწერული ტილოებით, დაკავშირებულია ბიზნესთან.
ბიზნესი არის ადამიანის ცხოვრების აუცილებელი და გარდაუვალი კომპონენტი; წინააღმდეგობანი, რომლებიც წარმოიქმნება ბიზნესის სფეროში არის ეკონომიკური განვითარების წყარო; ბიზნესი, ეს არის ისტორიულად მუდმივი მოვლენა.
საკვანძო სიტყვები: პანდემია; კოვიდ 19;საერთაშორისო ბიზნესი; საერთაშორისო ვაჭრობა; ჩინეთი
ბიზნესი არის ადამიანებს შორის ურთიერთობანი მათი ერთობლივი საქმიანობის პროცესში, რომლის დროსაც მასში მონაწილე ყველა სუბიექტი ცდილობს, მიიღოს საკუთარი მოგება. ეს ურთიერთობანი წინააღმდეგობრივი ხასიათისაა, ხოლო სუბიექტების მიზნები ერთობ განსხვავებულია. მათი დაბალანსება ხდება გარიგების პროცესში. ურთიერთმომგებიანი გარიგებები, საქმიანი ურთიერთობების გაწონასწორებული, იდეალური მდგომარეობაა. ბიზნესის სუბიექტები იმყოფებიან მუდმივი რისკის პირობებში, მათ არა აქვთ გარიგებების პოზიტიური შედეგების გარანტია. საქმიანი ურთიერთობების მონაწილეთა ეფექტიანობა დამოკიდებულია მათ უნარზე _ არგუმენტირებულად, დასაბუთებულად დაიცვან თავიანთი პოზიციები. აქ მნიშვნელოვანია საქმიანობის პრიორიტეტების სწორი შერჩევა, მათი საქმიანი ურთიერთობების ლოგიკისადმი დაქვემდებარება. [1]
თითქმის 2 წელია მთელი მსოფლიო პანდემიას ებრძვის. კოვიდ-19-მა არა მხოლოდ შეცვალა საზოგადოების ქცევა, შეხედულებები და ყოველდღიური რიტმი, არამედ ძირეულად გარდაქმნა ბიზნესის როლი და მისი კეთების მეთოდები. გარემო, რომელიც გვქონდა ვირუსამდე და გვაქვს ვირუსთან ერთად – ფუნდამენტურად განსხვავებულია. კოვიდ-19-ით გამოწვეული კრიზისის მასშტაბები უპრეცედენტო ნიშნულს აღწევს, თუმცა პანდემიის გავლენა ბიზნესზე ჯერ კიდევ დეტალური შეფასებების მიღმაა და ეჭვგარეშეა, რომ შემდეგი ორი-სამი წლის მანძილზე გაგრძელდება განცხადებები, ანალიზი და განმარტებები მიღებული დანაკარგების შესახებ. მიუხედავად ყველაფრისა, დღეს დარწმუნებით შეგვიძლია იმის თქმა, რომ კრიზისმა მოიცვა ყველა ინდუსტრია, სფერო თუ დარგი და, სამწუხაროდ, ბიზნესში დღეს გაურკვევლობა უფრო მეტად ჭარბობს, ვიდრე გარკვეული მოლოდინები, რომლებიც უფრო დიდი საფრთხის შემცველია, ვიდრე არსებული დანაკარგები.
2020 წლის დასაწყისიდან მსოფლიოში 200-ზე მეტმა ქვეყანამ დააფიქსირა კოვიდ-19-ის შემთხვევები. ვირუსის სწრაფმა და მომაკვდინებელმა გავრცელებამ მოითხოვა ეროვნული ჩაკეტვა, რამაც დამანგრეველი გავლენა მოახდინა ქვეყნების ეკონომიკაზე [2].
1. სტუმართმოყვარეობა და მოგზაურობა ყველაზე მეტად დაზარალებულ ინდუსტრიებს შორის იყო.
კოვიდ 19-მა ყველაზე მნიშვნელოვანი გავლენა მოახდინა ბიზნესზე სტუმართმოყვარეობისა და ტურიზმის სექტორში. სასტუმროები, ბარები, რესტორნები და კლუბები მთელს მსოფლიოში იძულებულნი იყვნენ დაეკეტათ კარი სტუმრებისთვის ვირუსის გავრცელების თავიდან ასაცილებლად.
მილიონობით სამუშაო ადგილი დაიკარგა, ბევრი დამოუკიდებელი კომპანია დაიშალა და მილიარდობით აშშ დოლარი დაიკარგა გაუქმებული ფრენების, არდადეგების და მივლინებების გამო.
2. გაიზარდა უმუშევრობის დონე.
პანდემიამდე გლობალური დასაქმების მაჩვენებლები შედარებით სტაბილური იყო. თუმცა, ამ ვირუსის გაჩენის შემდეგ, მსოფლიოში უმუშევართა რიცხვი ექსპონენტურად გაიზარდა. 2020 წელს რიცხვები ასე გამოიყურებოდა:
– 4.9% (დიდი ბრიტანეთი)
– 7.3% (ევროკავშირი)
– 14,8% (აშშ)
3. გავლენა საერთაშორისო საფონდო ბაზრებზე
გასაკვირი არ არის, რომ გლობალურმა ფარმაცევტულმა კომპანიებმა, რომლებიც მონაწილეობენ ვაქცინის შემუშავებაში, ნახეს მათი აქციების ფასების მნიშვნელოვანი ზრდა ბოლო 12 თვის განმავლობაში.
ფინანსური დირექტორების გამოკითხვამ გამოავლინა სამი დადებითი ტენდენცია მსხვილი კორპორაციებისთვის, რომლებიც ცდილობენ გაფართოებას საერთაშორისო დონეზე [3].
1. გაფართოების გეგმები მიდის, მიუხედავად პანდემიისა.
გამოკითხულთა უმრავლესობამ არ შეიტანა ან მინიმალური ცვლილებები შეიტანა გაფართოების გეგმებში, როდესაც კოვიდ-19 მოხვდა. გამოკითხული ფინანსური დირექტორის 45%-მა განაცხადა, რომ ისინი განაგრძნობენ განვითარების გეგმებს, მიუხედავად პანდემიისა, ან აჭიანურებენ გეგმებს ერთ წელზე ნაკლებით.
საერთაშორისო სავალუტო ფონდის უახლესი შეფასებით1, მსოფლიოს რეალური მშპ 2019 წელს გაიზარდა 2,8 პროცენტით, 2020 წელს შემცირდა 3,3 პროცენტით კოვიდ-19 პანდემიის შედეგად და მოსალოდნელია, რომ 2021 წელს გაიზარდა 6 პროცენტით. ეს მაჩვენებლები შეიძლება შეცდომით მიუთითებდეს, რომ ჩვენ შეგვიძლია ველოდოთ კომპანიების საერთაშორისო ოპერაციების დაბრუნებას პანდემიამდელ დონეს 2022 წლისთვის.
მაკროეკონომიკური ინდიკატორების უფრო დეტალური დათვალიერება ცხადყოფს, რომ მართალია, მსოფლიო მშპ შედარებით სწრაფად დაუბრუნდა კოვიდ-19-მდე დონეს, საერთაშორისო ბიზნეს ლანდშაფტი მნიშვნელოვნად შეიცვლება. განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც ვადარებთ პანდემიასთან დაკავშირებულ ეფექტებს ვაჭრობაზე და იმ ზემოქმედებასთან, რომელიც მან მოახდინა რეალურ ინვესტიციებზე, რომლებსაც კომპანიები განახორციელებენ საზღვარგარეთ ოპერაციების აშენების, შესყიდვის ან რეინვესტირების მიზნით. რაც შეეხება ვაჭრობას, WTO-ს შეფასებით, მსოფლიო საქონლის ვაჭრობის მოცულობა გაიზარდა 8 %-ით 2021 წელს, 2020 წელს 5.3 პროცენტით შემცირების შემდეგ, რაც გაცილებით დაბალია. პირიქით, გლობალური პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების (FI) ნაკადების განხილვისას, UNWTO მონაცემები მიუთითებს, რომ პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების ნაკადების აღდგენას მნიშვნელოვნად მეტი დრო დასჭირდება, როგორც ეს ნაჩვენებია ქვემოთ მოცემულ დიაგრამაში.
კომპანიების საერთაშორისო ვაჭრობა დიდწილად იქნება დამოკიდებული ჩინეთის შემდგომ როლზე. გაურკვევლობის გაზრდილი დონე და მუდმივი პროტექციონისტული ზეწოლა, სავარაუდოდ, კიდევ უფრო გაამძაფრებს ზემოთ აღწერილ დინამიკას და შეზღუდავს კომპანიების საერთაშორისო ინვესტიციების აღდგენას გაჭიანურებული პერიოდით.
გლობალური პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების ნაკადებს უფრო მეტი დრო დასჭირდება პანდემიით გამოწვეული კრიზისიდან გამოჯანმრთელებას, ვიდრე ვაჭრობას [4].
გლობალური პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების შემოდინება
მილიარდი აშშ დოლარი
შენიშვნა: 2015–2020 და 2021–22 პროგნოზის მონაცემები.
წყარო: UNCTAD
ბოლო 20 წელია ჩინეთის შთამბეჭდავი ზრდაა მსოფლიო ვაჭრობაში. მას შემდეგ, რაც ის მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაციაში შედიოდა საუკუნის დასაწყისში, ჩინეთის წილი გლობალურ ექსპორტში მკვეთრად გაიზარდა ყოველწლიურად. 2020 წლის UNCTAD-ის მონაცემები ადასტურებს, რომ ჩინეთს ეკავა გლობალური ექსპორტის თითქმის 15 პროცენტი, აშშ და გერმანია წარმოადგენენ დაახლოებით 8 პროცენტს, ჩინეთის გვერდით ერთადერთი სხვა ქვეყანაა, რომელთა წილი გლობალურ ექსპორტში 5 პროცენტზე მეტია. (იხილეთ დიაგრამა ქვემოთ) [5].
ჩინეთის, როგორც საექსპორტო ძალის ამჟამინდელი როლი გულისხმობს, რომ მის სტატუსში და/ან ეკონომიკურ პრიორიტეტებში ცვლილებები მნიშვნელოვან გავლენას მოახდენს საერთაშორისო ბიზნეს ლანდშაფტზე. ამ კუთხით ორი ფაქტორი ყურადღებით უნდა იქნას განხილული. პირველი, ჩინეთი სულ უფრო მეტად ამახვილებს ყურადღებას საკუთარ შიდა ბაზარზე, მისი ეკონომიკის მზარდი სიმწიფის შედეგად და, თავის მხრივ, ქვეყნის შიდა მოხმარება ბოლო რამდენიმე წლის განმავლობაში მამოძრავებელი ძალა გახდა. მეორე, ბოლოდროინდელმა გეოპოლიტიკურმა დაძაბულობამ, განსაკუთრებით შეერთებულ შტატებთან დაკავშირებით, აიძულა ჩინეთის მთავრობა მოერგო თავისი ეკონომიკა ისეთი მომავლისთვის, რომელშიც აშშ აღარ თამაშობს მთავარ როლს გლობალურ მოთხოვნაში და, შესაბამისად, ჩინეთის მთავრობა კიდევ უფრო დიდ ინვესტიციებს ახორციელებს საკუთარი თავის გასაძლიერებლად. [6]
ჩინეთის მზარდი ფოკუსირება საკუთარ ბაზარზე დიდ გავლენას მოახდენს მრავალეროვნულ კომპანიებზე, რომლებიც აზიური გიგანტიდან ახორციელებდნენ საქონლის იმპორტს და - მზარდი პროტექციონისტული ზომების საპასუხოდ სახლშიც - შესაძლოა მალე დაიწყონ შიდა ან სულ მცირე ალტერნატივების ძებნა, რომლებიც მდებარეობს უფრო ახლოს. მოიპოვონ თავიანთი საქონელი და დაამყარონ გრძელვადიანი ეკონომიკური პარტნიორობა.
ჩინეთის, როგორც მსოფლიოს საექსპორტო ძალის აღზევება
საქონლის გლობალური ექსპორტის წილი (2020)
წყარო:UNCTAD
დასკვნა
ბიზნესი არის ადამიანებს შორის ურთიერთობანი მათი ერთობლივი საქმიანობის პროცესში, რომლის დროსაც მასში მონაწილე ყველა სუბიექტი ცდილობს, მიიღოს საკუთარი მოგება.
2020 წლის დასაწყისიდან მსოფლიოში 200-ზე მეტმა ქვეყანამ დააფიქსირა კოვიდ-19-ის შემთხვევები. ვირუსის სწრაფმა და მომაკვდინებელმა გავრცელებამ მოითხოვა ეროვნული ჩაკეტვა, რამაც დამანგრეველი გავლენა მოახდინა ქვეყნების ეკონომიკაზე.
კოვიდ 19-მა ყველაზე მნიშვნელოვანი გავლენა მოახდინა ბიზნესზე სტუმართმოყვარეობისა და ტურიზმის სექტორში. სასტუმროები, ბარები, რესტორნები და კლუბები მთელს მსოფლიოში იძულებულნი იყვნენ დაეკეტათ კარი სტუმრებისთვის ვირუსის გავრცელების თავიდან ასაცილებლად.
მილიონობით სამუშაო ადგილი დაიკარგა, ბევრი დამოუკიდებელი კომპანია დაიშალა და მილიარდობით აშშ დოლარი დაიკარგა გაუქმებული ფრენების, არდადეგების და მივლინებების გამო.
მაკროეკონომიკური ინდიკატორების უფრო დეტალური დათვალიერება ცხადყოფს, რომ მართალია, მსოფლიო მშპ შედარებით სწრაფად დაუბრუნდა კოვიდ-19-მდე დონეს, საერთაშორისო ბიზნეს ლანდშაფტი მნიშვნელოვნად შეიცვლება. განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც ვადარებთ პანდემიასთან დაკავშირებულ ეფექტებს ვაჭრობაზე და იმ ზემოქმედებასთან, რომელიც მან მოახდინა რეალურ ინვესტიციებზე, რომლებსაც კომპანიები განახორციელებენ საზღვარგარეთ ოპერაციების აშენების, შესყიდვის ან რეინვესტირების მიზნით.
ჩინეთის მზარდი ფოკუსირება საკუთარ ბაზარზე დიდ გავლენას მოახდენს მრავალეროვნულ კომპანიებზე, რომლებიც აზიური გიგანტიდან ახორციელებდნენ საქონლის იმპორტს და - მზარდი პროტექციონისტული ზომების საპასუხოდ სახლშიც - შესაძლოა მალე დაიწყონ შიდა ან სულ მცირე ალტერნატივების ძებნა, რომლებიც მდებარეობს უფრო ახლოს. მოიპოვონ თავიანთი საქონელი და დაამყარონ გრძელვადიანი ეკონომიკური პარტნიორობა.
გამოყენებული ლიტერატურა
- შენგელია თ. საერთაშორისო ბიზნესი, გამომცემლობა უნივერსალი, 2011 წელი
- www.openscience.ge
- საერთაშორისო სავალუტო ფონდი – ,,World Economic Outlook Update, January 2021: Policy Support and Vaccines Expected to Lift Activity’’.
- www.wto.com
- www.macrotrends.net
- www.unctad.com
Sources used:
1. Shengelia T. International Business, Universal Publishing, 2011
2. www.openscience.ge
3. International Monetary Fund - "World Economic Outlook Update, January 2021: Policy Support and Vaccines Expected to Lift Activity".
4. www.wto.com
5. www.macrotrends.net
6. www.unctad.com